د ځمکې د اجارې په بدل کې مال اخیستل
- خپور شوی په فقهي
(ترجمه)
پوښتنه:
السلام علیکم ورحمت الله و برکاته!
ښاغلی شیخ صاحب! د الله سبحانه و تعالی په امن کې دې وې. د دوو تنو تر منځ په ګډه د ځمکې د کرنې په اړه پوښتنه لرم، یعنې ځمکه د یوه او کرنه یې بل کوي.
په دې نه پوهېږم، چې ایا دغه مضارعه ده او جواز لري؟ ډېرو ځوانانو دغه مضارعه وګڼله او ځینو روا کار وباله، ان تر دې چې د ځمکې خاوند کولای شي، خپله ځمکه د کرنې د درې کلونو په موده وپلوري.
ځواب:
وعليكم السلام ورحمة الله وبركاته!
د کرنې لپاره د ځمکې اجاره ورکولو ته مزارعت ویل کېږي، چې د حرمت په اړه یې ډېردلیلونه راغلي دي. په صحیح بخاري له ابوهریره رضی الله عنه نقل کوي، چې رسول الله صل الله علیه وسلم فرمایلي:
«مَنْ كَانَتْ لَهُ أَرْضٌ فَلْيَزْرَعْهَا أَوْ لِيَمْنَحْهَا أَخَاهُ فَإِنْ أَبَى فَلْيُمْسِكْ أَرْضَهُ»
هر څوک چې ځمکه لري، باید ویې کري او یا دې یې خپل ورور ته ورکړي، که یې ورور ته ورنه کړه باید ویې ساتي.
له جابر رضی الله عنه روایت دی چې رسول الله صل الله علیه وسلم وفرمایل:
«أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسـلم نَهَى عَنِ الْمُخَابَرَةِ»
(رواه مسلم)
چې رسول الله الله صل الله علیه وسلم د ځمکې له مضارعت څخه ډډه کړې.
همدا رنګه په صحیح مسلم کې له جابر رضی الله عنه روایت دی چې رسول الله صل الله و علیه وسلم وویل:
«نَهَى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسـلم أَنْ يُؤْخَذَ لِلْأَرْضِ أَجْرٌ أَوْ حَظٌّ»
رسول الله صل الله علیه وسلم له دې چې ځمکه دې په اجوره او یا هم د حاصلاتو په یوه برخه ورکړل شي، ډډه کړې.
له رافع ابن خدیج څخه روایت دی چې ویې ویل: موږ د رسول الله صل الله علیه وسلم په وخت کې مزارعت کاوه چې ناڅاپه د رسول الله صل الله علیه وسلم ځینې ترونه موږ ته راغلل او ویې ویل: رسول الله صل الله و علیه وسلم موږ له هغه کاره چې ډېره ګټه یې درلوده منع کړو، خو د رسول الله صل الله و علیه وسلم اطاعت مونږ ته ګټور دی. رافع وویل: ومې پوښتل چې هغه څه دي؟ هغوی وویل: چې رسول الله صل الله و علیه وسلم فرمایلي دي:
«مَنْ كَانَتْ لَهُ أَرْضٌ فَلْيَزْرَعْهَا أَوْ فَلْيُزْرِعْهَا أَخَاهُ وَلَا يُكَارِيهَا بِثُلُثٍ وَلَا بِرُبُعٍ وَلَا بِطَعَامٍ مُسَمًّى» (رواه ابوداوود)
هر څوک چې ځمکه لري، باید په خپله یې وکري او یا دې یې خپل ورور ته وکري او هغه دې د حاصلاتو په یو پر درېیمه برخه، یو پر څلورمه برخه او یا د په معینو خوراکي توکو په کرایه نه ورکوي.
د نسائی په مسند(سنن) کې له اسید ابن ظهیر څخه روایت دی چې پیامبر صل الله علیه وسلم وویل:
«نَهَى رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسـلم عَنْ كِرَاءِ الأَرْضِ، قُلْنَا: يَا رَسُولَ اللهِ! إِذًا نُكْرِيهَا بِشَيْءٍ مِنْ الْحَبِّ، قَالَ: لا، قَالَ: وَكُنَّا نُكْرِيهَا بِالتِّبْنِ، فَقَالَ: لا، وَكُنَّا نُكْرِيهَا عَلَى الرَّبِيعِ، قَالَ: لا، ازْرَعْهَا أَوْ امْنَحْهَا أَخَاكَ»
رسول الله صل الله و علیه وسلم د کرنیزې ځمکې له کرایه ورکولو څخه منع کړې، ومو ویل: که هغه په دانه (د حاصلاتو په یوه برخه) په کرایه ورکړو؟ ویې ویل: نه کیږي. د حدیث راوي زیاته کړه؛ ورته مو وویل: که یې په واښو په کرایه ورکړو؟ ویې ویل: نه کیږي. بیا یې زیاته کړه؛ ومو ویل: که یې د ربېع (په وړوکې چینه یا د اوبو په یوه برخه) په کرایه ورکړو؟ ویې ویل: نه کیږي. یا یې په خپله وکره او یا دې یې ورور ته ور وبښه.
له یادو حدیثونو څخه جوته شوه چې مزارعت د ځمکې په اجاره ورکول دي، که څه یې اجوره د ځمکې ځینې حاصلات وي او یا هم کوم بل شی؛ خو د مزارعت حرمت ترې جوتېږي. هغه څه چې له دغو دلیلونو ښه څرګندېږي، هغه د ځمکې بدله ورکول دي چې جواز نه لري، په ځانګړي ډول د مسلم له حدیث څخه چې په اړه یې صراحت لري:
چې رسول الله صل الله و علیه وسلم منع کړې چې ځمکه دې د حاصلاتو په یوه برخه په اجوره ورکړل شي.
او همدا رنګه د بخاري رحمة الله علیه په حدیث کې راغلي:
څوک چې ځمکه لري باید یې خپله وکري او یا دې اجازه ورکړي چې ورور یې وکري.
همدارنګه د نسائي په حدیث کې راغلي دي:
...هغه وکره یا دې یې ورور ته وروبښه.
نو ځکه د ځمکې بدله اخیستل جواز نه لري.
د یادو څېړنو او څرګندونو په ترڅ کې هغه څه چې ستاسو په پوښتنه کې راغلي دا دي، چې له لومړي کس سره ځمکه ده او دویم کس هغه کري... په دې سره ځمکه د مال اعتبار ځان ته اخلي او د مزارعت حکم پرې پلی کېږي. چې د مشارکت نوم ورکول به یې په حکم تاثیر ونه کړي او همغه مزارعت بلل کېږي، نو جواز نه لري. او همدا راز دغه مسئله که مزارعت د درې کلونو په ترڅ کې او یا وروسته له هغه وي، په شرعي حکم یې تاثیر نه کوي، ځکه چې شرعي حکم خپله عقد ته متوجه دی، نو څنګه چې ځمکې ته مال او یا نغدې پیسې بدله وټاکل شوه، په هر ډول چې وي باطل دي؛ همداراز په پورتنیو ذکرشوو دلیلونو سره په ښکاره ډول څرګندېږي.
ستاسو ورور عطا بن خليل ابورشته
